Verplicht systeem voor gebouwautomatisering en -controle in Vlaanderen

Voor wie geldt de verplichting tot gebouwautomatisering en -controlesysteem?

Vanaf 31 december 2025 geldt in Vlaanderen een wettelijke verplichting voor eigenaars van bepaalde niet-residentiële gebouwen om een gebouwautomatisering en -controlesysteem te installeren. Het doel van het gebouwbeheersysteem is om het energieverbruik van gebouwen beter te monitoren, te beheren en te reduceren.

De verplichting geldt voor zowel bestaande als nieuwe niet-residentiële gebouwen die beschikken over:

• Een verwarmingssysteem, al dan niet gecombineerd met ventilatie, met een nominaal vermogen van meer dan 290 kW.

En/of

• Een airconditioningsysteem, al dan niet gecombineerd met ventilatie, met een nominaal vermogen van meer dan 290 kW.

Vanaf 2029 wordt de vermogensdrempel verlaagd naar 70 kW, waardoor een aanzienlijk groter aantal gebouwen onder de verplichting zal vallen. 

Wat zijn de functionele vereisten van het gebouwbeheersysteem?

Het gebouwbeheersysteem moet minimaal aan de volgende functionele eisen voldoen: 

• Monitoring van energieverbruik: Het systeem moet het energieverbruik continu kunnen registreren, analyseren en visualiseren. 
• Efficiëntiebeoordeling: Het moet in staat zijn om rendementsverliezen op te sporen en aanbevelingen te doen voor optimalisatie. 
• Automatische regeling: Het systeem moet installaties kunnen bijsturen op basis van real-time gegevens. 
• Interoperabiliteit: Het systeem moet compatibel zijn met verschillende technische installaties en fabrikanten, en gegevens kunnen uitwisselen met andere systemen. 

Deze vereisten zijn bedoeld om energieverspilling tegen te gaan, het comfortniveau te verhogen en de operationele kosten te verlagen. De eisen waaraan het gebouwbeheersysteem moet voldoen zijn gebaseerd op een wetsvoorstel en kunnen nog wijzigen. 

Concreet zijn er 2 methodes om te voldoen aan de eisen voor gebouwautomatisering en -controlesystemen:  

Methode 1: technische eisen 

Deze methode beschrijft zeven vereisten die van toepassing zijn op systemen voor verwarming, koeling, ventilatie en sanitair warm water (indien centraal opgewekt). 

1. Energiegebruik monitoren en bijhouden 

• Energieverbruik moet gemeten worden voor elektriciteit, aardgas, andere brandstoffen en warmte. 
• De meters moeten voldoen aan de kwaliteitsvoorwaarden van het EPC NR. 
• Elektriciteitsmeters moeten op kwartierbasis worden uitgelezen; andere meters minstens per uur. 

• Meetdata moet 5 jaar bewaard blijven, waarvan de eerste 13 maanden in detail. Daarna mag de meetdata per maand worden samengevat 

   

2. Communicatie 

• Het systeem moet kunnen communiceren met alle technische bouwsystemen in het gebouw. Communicatie moet gegarandeerd zijn via gestandaardiseerde protocollen (zoals ISO, EN) en API’s of softwarestandaarden. 

   

3. Energiegebruik analyseren en bijsturen 

• Energieverbruik moet visueel weergegeven worden per energiedrager en meter, bijvoorbeeld via grafieken of tabellen. Vergelijking met historische data, targets en andere meters moet mogelijk zijn. 

• Elk systeem moet minstens één alarm bevatten, met een duidelijke procedure voor melding en opvolging. 

   

4. Energie-efficiëntie controleren en optimaliseren 

• Het systeem moet rendementsverliezen kunnen opsporen en de werking van installaties evalueren. Wanneer opwekkers ingebouwde meters hebben is het voldoende dat deze gegevens uitgelezen worden. Wanneer geen ingebouwde meters aanwezig zijn, moeten bijkomende systemen/meters geïnstalleerd worden die rendemenstverliezen kunnen opsporen.  
• De technische bouwsystemen moeten automatisch geregeld worden zodat deze optimaal kunnen werken. 

• Bij gecombineerde systemen (verwarming/koeling) moet energieverspilling vermeden worden via slimme regeling. 

   

5. Hernieuwbare energie en energieopslag 

• Het systeem moet het eigen gebruik van hernieuwbare energie en restwarmte optimaliseren (bv. door energieopslag). 

   

6. Verlichting (vanaf 2028) 

• Verlichting moet automatisch uitschakelen bij afwezigheid. 
• Koppeling met het automatiseringssysteem is niet verplicht. 

• Uitzonderingen: technische ruimtes, bergingen en ruimtes waar uitschakeling een veiligheidsrisico vormt. 

   

7. Binnenmilieukwaliteit monitoren 

• Sensoren moeten temperatuur, relatieve vochtigheid en CO₂ meten. 
• Er moet minstens een meting zijn per werklokaal of geklimatiseerde ruimte >15 m². 
• Sensoren met display of indicatielichtje moeten actuele waarden tonen (max. 5 minuten oud). 
• Bij koppeling met het systeem moet data per kwartier worden opgeslagen voor minstens 13 maanden. 

Methode 2: Europese Norm 

Als alternatief kunnen systemen voldoen aan klasse B van de norm NBN EN ISO 52120-1:2022. In dat geval moeten ze aanvullend ook voldoen aan eis 1 (Energiegebruik monitoren en bijhouden) en eis 2 (Communicatie) uit methode 1. 

Uitzonderingen en vrijstellingen 

Een vrijstelling van de verplichting is mogelijk wanneer de installatie van een gebouwbeheersysteem technisch, economisch of functioneel niet haalbaar is. Het gebouw slechts beschikt over één type installatie (bijvoorbeeld enkel verwarming zonder ventilatie of koeling). In dit geval moet de eigenaar een gemotiveerde verklaring indienen waarin de onhaalbaarheid wordt aangetoond. 

Het gebouwbeheersysteem en EPC NR 

De verplichting om een gebouwbeheersysteem te hebben wordt o.a. afgetoetst via het EPC NR. Het is aan te raden om bij het implementeren ook na te denken over nuttige metingen voor het EPC NR en deze meteen mee op te nemen. De meters van het gebouwbeheersysteem moeten allemaal voldoen aan de kwaliteitsvoorwaarden van het EPC NR.