TOTEM-tool

Duurzaam bouwen gaat uiteraard verder dan enkel energie-efficiëntie. Terwijl het energieverbruik in de gebruiksfase daalt (dankzij o.a. EPB-eisen), weegt de milieu-impact van de gebruikte materialen steeds zwaarder door. Een gebouw ontwerpen met een lage ecologische voetafdruk vereist objectieve en betrouwbare data. Exergie gebruikt dan ook graag de TOTEM-tool om een analyse te maken van de volledige milieu-impact van een gebouw(ontwerp).

Wat is de TOTEM-tool?

TOTEM  staat voor Tool to Optimise the Total Environmental impact of Materials, en het is een online instrument dat werd ontwikkeld door de drie Belgische gewesten.

Het hoofddoel van TOTEM is om de totale milieu-impact van een gebouw (of delen ervan) te evalueren en te optimaliseren. Dit doet het op basis van de Life Cycle Assessment (LCA)-methodologie, conform de Europese normen.

Concreet berekent de tool de milieu-impact van een gebouw over zijn volledige levenscyclus: van de productie van materialen, het transport, de bouwfase, de gebruiksfase (onderhoud en vervanging) tot de afbraak en afvalverwerking. De tool presenteert de resultaten in een geaggregeerde ‘enkele score’, waarbij de milieukosten worden weergegeven in millipunten, wat een snelle en duidelijke vergelijking van verschillende ontwerpkeuzes mogelijk maakt.

Voordelen van totem

• Objectieve vergelijking: TOTEM laat toe om op een wetenschappelijke en transparante manier verschillende materialen, bouwcomponenten of zelfs volledige ontwerpvarianten (bv. houtskelet vs. traditioneel metselwerk) met elkaar te vergelijken.
• Optimalisatie vanaf dag één: De tool kan al in de vroege ontwerpfase worden ingezet om fundamentele keuzes te sturen (bv. renoveren vs. slopen en herbouwen) en de impact te minimaliseren.
• Kostenbesparing op termijn: Hoewel de focus op milieu-impact ligt, leidt de keuze voor duurzamere materialen met een langere levensduur of beter hergebruikspotentieel vaak ook tot lagere 'Total Cost of Ownership' (TCO).
• Ondersteuning voor certificaten: Een TOTEM-analyse kan bijdragen aan duurzaamheidscertificeringen zoals BREEAM (specifiek voor de Mat 01-credits) en wordt ook gebruikt binnen het kader van de GRO-duurzaamheidsmeter.
• Toekomstgericht: Vanaf 2028 zal voor grote gebouwen een LCA-doorrekening moeten uitgevoerd worden om wille van de herziene EPB-richtlijnen. Vlaanderen wenst hiervoor de TOTEM-tool in te zetten. 

Aandachtspunten van totem

• Focus: De tool en de bijbehorende bibliotheek zijn primair gericht op residentiële gebouwen en kantoren.
• Data: De tool is afhankelijk van de beschikbare data. Hoewel de databank continu wordt uitgebreid met specifieke EPD's (Environmental Product Declarations) van fabrikanten, zijn zeer innovatieve of circulaire materialen niet altijd standaard opgenomen in de generieke data.

hoe gebruik je de totem-tool?

De kracht van TOTEM ligt in zijn toepassing als een iteratief ontwerpinstrument. Het is geen test die je op het einde van de rit uitvoert, maar een gids die je doorheen het ontwerpproces loodst.

1. Vroege fase (voorontwerp): Gebruik de tool om grote ontwerpbeslissingen te evalueren. Vergelijk de impact van verschillende bouwstructuren of isolatietypes op basis van de standaardelementen in de bibliotheek.
2. Detailfase (uitvoeringsdossier): Verfijn keuzes. Pas de samenstelling van de bouwelementen (bv. muren, vloeren, daken) aan om de specifieke projectmaterialen te weerspiegelen. Zoek actief naar alternatieven met een lagere impactscore.
3. Variantenstudie: De kern van de methodiek. Maak een 'basis'-scenario van je gebouw en vergelijk dit met varianten waarin je bewuste, duurzamere keuzes maakt. De tool toont onmiddellijk het 'milieu-profijt' van elke keuze.

Beginnen met de LCA van jouw gebouw

Sta je aan het begin van een nieuwbouw- of renovatieproject en wil je de milieu-impact van materialen serieus aanpakken? De experts van Exergie begeleiden graag bij het opzetten en interpreteren van een TOTEM-studie.

Een correcte LCA-berekening vereist expertise in zowel de tool als de bouwfysische en materiële eigenschappen. Wij helpen de resultaten vertalen naar concrete, haalbare en kostenefficiënte ontwerpkeuzes. Zo wordt 'duurzaam bouwen' meer dan een modewoord; het wordt een meetbaar resultaat.